Tematyka żądania przez banki wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału jest przedmiotem wielu kontrowersji.
Orzeczenia oddalające żądanie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału
Na wstępie wyraźnie trzeba wskazać, że polskie sądy, co do zasady, oddalają żądania banków w zakresie domagania się od frankowiczów wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału.
Nie inaczej postąpił Sąd Okręgowy w Warszawie 18 listopada 2022 r. w sprawie o sygn. akt - II C 661/19. Wyrok w tej sprawie oddala powództwo banku o dokonanie zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, a także o waloryzację wskaźnikiem inflacji. Sąd zasądził na rzecz banku jedynie kwotę, która brakowała do pełnego zwrotu kapitału wypłaconego przez bank na rzecz kredytobiorcy.
Analogiczne orzeczenia zapadły także przed Sądami Okręgowymi w:
- Toruniu (sygn. I C 90/22),
- Kaliszu (sygn. I C 33/22),
- Bydgoszczy (sygn. I C 1690/21),
- Olsztynie (sygn. IX Ca 783/22),
Generalnie Sądy zauważają, że na gruncie przepisów polskiego prawa cywilnego nie ma przepisów przewidujących uprawnienie banku do żądania takiego wynagrodzenia. Wskazują one również, że żądanie przez bank po unieważnieniu kredytu frankowego, „wynagrodzenia za korzystanie z kapitału” jest sprzeczne z celami Dyrektywy Rady 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich
Orzeczenia zasądzające wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału
Do tej beczki miodu, trzeba jednakże dodać łyżkę dziegciu - w wyroku wstępnym z 29 czerwca 2022 r. (sygn. akt XV C 137/22) Sąd Okręgowy w Gdańsku wskazał, że roszczenie banku o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału jest zasadne. Sąd uznał, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Tą bezpodstawną korzyścią była właśnie możliwość korzystania z udostępnionego przez bank kapitału.
Wiele też emocji wzbudziło orzeczenie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 10 lutego 2023 roku, w sprawie XXV C 1039/20. Sąd zasądził na rzecz banku od kredytobiorców kwotę wypłaconego im kapitału kredytu, co nie stanowiłoby niczego dziwnego. Sąd jednak zwaloryzował wysokość kapitały, wskazując, że roszczenie banku o zwrot nienależnego świadczenia podlega waloryzacji. Zastosowano wskaźnik waloryzacji, o który wnosił bank. Orzeczenie jest nieprawomocne.
Aktualne orzecznictwo TSUE
Niezwykle ciekawy jest w tym kontekście wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 stycznia 2023 r. w sprawie C‑395/21. Sprawa dotyczyła umowy o świadczenie usług prawnych zawartej między adwokatem a konsumentem. Z umowy tej wyłączono zapisy dotyczące ceny usług, które okazały się abuzywne, a wskutek tego wyłączenia umowa nie mogła dalej obowiązywać. Jednocześnie adwokat wykonał już usługi objęte umową. Trybunał stwierdził, że nie stoi to na przeszkodzie temu, by sąd krajowy unieważnił umowę nawet jeśli skutkuje to nieotrzymaniem wynagrodzenia przez przedsiębiorcę. W orzeczeniu tym Trybunał potwierdza więc, że unieważnienie umowy nie rodzi po stronie przedsiębiorcy stosującego nieuczciwe zapisy w umowach z konsumentem prawa do wynagrodzenia.
Wprawdzie przedmiotowe orzeczenie nie zapadło w sprawie frankowej, jednakże w drodze analogii może zostać odpowiednio zastosowane również do spraw frankowych.
Stanowisko Rzecznika Generalnego TSUE
W dniu 16 lutego 2023 roku Rzecznik generalny TSUE podał, że po uznaniu umowy kredytu hipotecznego za nieważną ze względu na nieuczciwe warunki, konsumenci mogą dochodzić względem banków roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych, przy czym to samo dotyczy zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty.
Zupełnie inaczej zdaniem Rzecznika przedstawia się sytuacja w przypadku banków. Instytucje finansowe bowiem nie mogą dochodzić względem konsumenta roszczeń wykraczających poza zwrot przekazanego kapitału kredytu, jak i zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. Jak wskazał - to bank zamieścił w umowie kredytu hipotecznego warunki uznane za nieuczciwe. A zatem przedsiębiorca nie może czerpać korzyści gospodarczych z sytuacji powstałej na skutek własnego bezprawnego działania.
Rozwiązanie takie znajduje uzasadnienie w celu dyrektywy 93/13, jakim jest przyznanie konsumentom wysokiego poziomu ochrony.
Rzecznik Generalny podkreślił, że banki są zobowiązane prowadzić swoje sprawy w sposób zapewniający przestrzeganie wszystkich przepisów prawa.
Wprawdzie przedmiotowa opinia Rzecznika Generalnego TSUE nie jest wyrokiem, ale będzie ona stanowić bazę dla przyszłego orzeczenia Trybunału i zarysowuje kierunek, w jakim w przyszłości będą rozstrzygane podobne sprawy.
